Động lực kép từ chuyển đổi xanh và chuyển đổi số

Đây là trọng tâm thảo luận của đại diện cơ quan quản lý, các chuyên gia, doanh nghiệp tại Hội thảo “Tiên phong chuyển đổi kép vì một Việt Nam xanh hơn”, do Báo Đầu tư tổ chức ngày 12/11, tại Hà Nội.

Chuyển đổi số sẽ giữ chuyển đổi xanh bền vững

Báo cáo của Ngân hàng Thế giới năm 2023 về xu hướng Chuyển đổi kép đã chỉ ra, trong giai đoạn 2017-2021, Việt Nam nắm giữ 15% trong tổng số 493 bằng sáng chế xanh tại các thị trường mới nổi, xếp sau Malaysia (51%) và Thái Lan (20%). Hầu hết các bằng sáng chế về công nghệ chuyển đổi xanh của Việt Nam liên quan đến các lĩnh vực như năng lượng gió, quản lý chất thải, giảm ô nhiễm không khí và nguồn nước, công trình xanh.

Trong khi đó, xét về các công nghệ chuyển đổi số, Việt Nam chỉ chiếm 8% trong tổng số 537 bằng sáng chế của các nền kinh tế đang phát triển, xếp sau Malaysia (58%), Philippines (16%) và Thái Lan (11%). Phân tích từ Báo cáo của Ngân hàng Thế giới cũng chỉ ra sự liên hệ giữa công nghệ số và công nghệ xanh trên quy mô toàn cầu, và cho thấy, chuyển đổi số chính động lực thúc quan trọng để thúc đẩy sự thành công chuyển đổi xanh.

Theo ông Lê Việt Anh - Vụ trưởng Vụ Khoa học, Giáo dục, Tài nguyên và Môi trường, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, xu hướng chuyển đổi kép - chuyển đổi số song hành cùng chuyển đổi xanh là xu hướng tất yếu mà cộng đồng doanh nghiệp ở Việt Nam cần nắm bắt để tận dụng các cơ hội kinh doanh mới cũng như mang lại lợi ích bền vững cho xã hội và môi trường.

“Muốn chuyển đổi xanh thì phải dùng chuyển đổi số và muốn chuyển đổi số cũng phải dùng chuyển đổi xanh vì công nghệ số giúp tăng tốc cả thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm nhẹ phát thải khí nhà kính. Song, bản thân công nghệ số cũng cần xanh hơn vì nó tiêu tốn nhiều năng lượng” – ông Lê Việt Anh nhấn mạnh.

Chia sẻ về tác động của chuyển đổi kép đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) – đối tượng chiếm phần lớn trong khối doanh nghiệp Việt Nam hiện nay, bà Lê Minh Trang, Phó Giám Đốc bộ phận Nghiên cứu Bán lẻ Công ty TNHH NielsenIQ Việt Nam (NIQ) cho biết: Các DNVVN đang đứng trước một loạt thách thức và cơ hội khi áp dụng chiến lược kinh doanh bền vững.

Một trong những thách thức lớn nhất là thiếu công nghệ có thể triển khai các giải pháp bền vững, thêm vào đó làc hi phí sản xuất tăng cao. Việc áp dụng các phương pháp sản xuất bền vững thường yêu cầu đầu tư ban đầu lớn, làm tăng chi phí hoạt động. Ngày càng có nhiều quy định cần tuần thủ liên quan đến môi trường và doanh nghiệp cần đảm bảo yếu tố minh bạch, thông qua đánh giá thường xuyên lượng khí thải carbon, sử dụng năng lượng, và các tác động khác lên hệ sinh thái. Trong khi đó, doanh nghiệp có thể chưa đủ năng lực để đáp ứng đòi hỏi này, và họ không thể xác định chính xác đâu là yếu tố cần tập trung đầu tư để tối ưu hóa hiệu suất bền vững.

Mặc dù vậy, sự phát triển của công nghệ tiên tiến hiện nay giúp các doanh nghiệp nhỏ dễ dàng tiếp cận và triển khai các giải pháp bền vững hơn. Điển hình là chi phí tiếp cận năng lượng tái tạo đã giảm so với giai đoạn trước, hay công nghệ giúp kiểm soát, quản lý sản xuất dễ dàng hơn. Việc đổi mới mô hình kinh doanh là một cách thức giúp doanh nghiệp tăng cường khả năng cạnh tranh và đạt được sự tăng trưởng bền vững lâu dài, tránh bị phạt hoặc loại khỏi thị trường do không tuân thủ quy định pháp luật.

Động lực để Việt Nam giao thương toàn cầu

Chia sẻ tại phiên thảo luận trong khuôn khổ hội thảo, ông Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách, Tài nguyên và Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho rằng: Việt Nam đang hướng tới mốc thương mại toàn cầu đạt 1.000 tỷ USD. Chúng ta đang ở Top 20 các nước có thương mại lớn nhất thế giới, và cũng nằm trong Top 20 nước có phát thải lớn nhất thế giới, trong khi quy mô của chúng ta nhỏ chỉ 0,8 - 1% toàn cầu.

Tại Hội nghị COP26 năm 2021, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã đưa ra cam kết mạnh mẽ về giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, đi trước nhiều đối thủ cạnh tranh là Brazil, Ấn Độ, Indonesia, Thái Lan, Trung Quốc, Nga… Đây đều là những nước phát thải lớn và cạnh tranh mặt hàng trực tiếp với Việt Nam. “Năm 2026 sẽ là thời điểm chúng ta thay đổi toàn bộ thể chế để đáp ứng yêu cầu xanh, số, bền vững và bao trùm. Đây là yêu cầu không thể thay đổi”, ông Thọ nhấn mạnh.

Về sự kiện ông Donald Trump đắc cử Tổng thống Hoa Kỳ vừa qua dấy lên những lo ngại, dự đoán về Mỹ một lần nữa khỏi Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, Viện trưởng Nguyễn Đình Thọ cho rằng, Việt Nam chịu ảnh hưởng rất lớn bởi “cuộc chơi” thương mại và đầu tư toàn cầu, nên phải có cách nhìn và tiếp cận không phụ thuộc vào nhiệm kỳ của Tổng thống Hoa Kỳ.

Theo ông Thọ, thế giới đang ở thời kỳ chuyển đổi từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 sang Cách mạng công nghiệp lần thứ 5 là “Cách mạng xanh”. Dẫn chứng là Liên minh châu Âu (EU) đã thể chế hóa vào luật của mình và bắt đầu áp dụng, theo đó tất cả các công ty niêm yết bắt buộc phải thực hiện báo cáo phát triển bền vững. Việc yêu cầu giảm phát thải và báo cáo phát triển bền vững này là áp dụng với toàn bộ chuỗi cung ứng, toàn bộ hệ thống, nếu không đạt được thì sẽ bị loại bỏ về thương mại và đầu tư.

Bà Đỗ Lê Thu Ngọc, Trưởng phòng Phát triển bao trùm, UNDP tại Việt Nam nhìn nhận: Câu chuyện chuyển đổi kép với những nỗ lực từ Chính phủ Việt Nam, cùng nhiều các tổ chức phát triển, hiện đã có những tác động tích cực nhất định tới cộng đồng các Doanh nghiệp tại Việt Nam. Tuy nhiên, có thể nhận thấy, các Doanh nghiệp lớn thường sẽ có khả năng tiếp cận nhanh hơn, và chuyển từ nhận thức thành hành động một cách rõ ràng hơn. Trong khi các công ty nhỏ và vừa thì đa phần mới ở nhận thức, chưa có nhiều sự thay đổi, hành động rõ rệt.

Một điểm đặc biệt lưu ý, theo bà Ngọc, trong các Chương trình đào tạo chuyển đổi số cho doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh thường chỉ tập trung đào tạo liên quan tới việc bán hàng trên các sàn thương mại điện tử, sử dụng các công cụ để làm ảnh, làm clip bán hàng… mà quên đi phần quan trọng nhất, đó là doanh nghiệp cần phải điều chỉnh mô hình kinh doanh của chính họ. Từ chỉ kinh doanh truyền thống chuyển sang cả bán hàng trực tiếp và bán hàng trực tuyến sẽ cần có tính toán và chuẩn bị cẩn trọng. Nếu không, có khi đào tạo hay “xúi bẩy’’ doanh nghiệp tham gia thương mại điện tử lại là hại chứ không phải tốt cho doanh nghiệp. Bà Ngọc cho rằng, các Chương trình đào tạo cần có thêm thời gian từ 3-6 tháng cầm tay chỉ việc để hỗ trợ, đặc biệt dành cho nhóm yếu thế làm chủ.

Từ góc độ doanh nghiệp lớn và đã chủ động đặt mục tiêu Net Zero trong toàn chuỗi giá trị vào năm 2040, bà Trần Ngọc Ánh - Giám đốc Ngoại vụ cấp cao tại Heineken Việt Nam cho biết, vẫn còn nhiều thách thức trên hành trình hiện thực hóa tham vọng này, bao gồm khó khăn trong tiếp cận nguồn năng lượng tái tạo; thiếu hạ tầng tái chế cũng như thị trường các sản phẩm tái chế, trong khi đây là khâu rất quan trọng trong thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn.

Bên cạnh đó, hầu hết phát thải nằm trong chuỗi giá trị từ đầu vào đến đầu ra. “Thực tế, chúng tôi đã dồn lực giảm phát thải trong sản xuất, còn các khâu bên ngoài nhưng vẫn nằm trong chuỗi giá trị, chúng tôi không thể kiểm soát, mà phải có sự phối hợp từ đối tác, làm sao để họ mạnh dạn chuyển đổi hướng tới phát thải ròng bằng không trong hoạt động của họ. Điều này rất cần nhận thức cũng như sự cam kết phát triển bền vững của đối tác” – bà Ánh nhấn mạnh.